DSM-5 – co to takiego?  

Damian D. Brela 

Przede wszystkim DSM-5 jest podręcznikiem zawierającym kryteria diagnostyczne zaburzeń psychicznych (an. Diagnostic and Statistocal Manual of Disorders DSM – 5, fifth edition) wydawanym przez Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne (APA, 2013/2018). 

DSM powołano do wykorzystania w praktyce klinicznej, a przede wszystkim do ujednolicenia języka klinicznego w myśleniu o zaburzeniach psychicznych między specjalistami różnych nurtów (biologicznego, psychodynamicznego, poznawczo-behawioralnego, interpersonalnego, systemowego, rodzinnego). Celem wspólnego języka jest ułatwienie komunikacji między specjalistami w przekazywaniu między sobą informacji i obserwacji w zakresie określonych problemów – tak na poziomie opieki medycznej, jak i na poziomie badań. Kryteria są przydatne do badań terenowych, epidemiologicznych, do gromadzenia danych statystycznych w zakresie chorobowości i śmiertelności związanych z zaburzeniami psychicznych ważnymi dla wiedzy o zdrowiu publicznym.

DSM-5 jest zgodna z Międzynarodową Klasyfikacją Chorób (ICD), która opiera się na systemie kodowania zaburzeń pochodzących z ICD-9-CM oraz ICD-10-CM. 

Cechą podręcznika jest m.in. perspektywa zagadnień rozwojowych. Te zaburzenia, które częściej rozpoznaje się w dzieciństwie (np. neurorozwojowe) umieszczono w klasyfikacji na początku w przeciwieństwie do tych rozpoznawanych w późniejszych etapach (np. neuropoznawcze).  

Kolejną cechą jest zmieniony układ rozdziałów i poszerzenie informacji o najnowsze wyniki badań z zakresu neuroauki; genetycznych, fizjologicznych i środowiskowych czynników ryzyka; wskaźników prognostycznych oraz markerów diagnostycznych.  

Autorzy podręcznika zrezygnowali z rozróżnienia na zaburzenie autystyczne, zaburzenie Aspergera i całościowe zaburzenie rozwoju – jednostki, które można znaleźć w poprzednim wydaniu DSM-IV-TR. Wszystkie te zjawiska zebrano do jednej kategorii pod nazwą spektrum zaburzenia autystycznego.  

Uproszczono klasyfikację zaburzeń depresyjnych i dwubiegunowych, a także klasyfikację zaburzeń związanych z używaniem substancji. Zrezygnowano z kategorii “uzależnianie”, “nadużywanie substancji”, a problemy tego rodzaju zebrano pod nazwą zaburzenie używania substancji.  

Wyodrębniono swoiste podtypy zaburzeń neuropoznawczych przy uwzględnieniu najnowszych odkryć  neuronauki, neuropsychologii i neuroobrazowania – poprzednio nazywanych “otępienie”.  

W trzeciej części podręcznika (nie mylić z wydaniem podręcznika) zaproponowano nowy sposób diagnozy zaburzeń osobowości. Wyszczególniono dwa główne obszary funkcjonowania osobowości: sferę Ja i sferę interpersonalną. W sferze Ja uwzględniono takie jakości jak: poczucie tożsamości, zdolność do kierowania sobą; natomiast w sferze interpersonalnej: zdolność do empatii i zdolność do bliskości w odniesieniu do relacji i związków z innymi.  

Również w części III podręcznika wskazano nowe zaburzenia i nowe cechy wymagające dalszych badań. Są tam m.in.  propozycje dotyczące: alternatywnego modelu zaburzeń osobowości, zespołu łagodnej psychy, epizodów depresyjnych z krótkotrwałą hipomanią, utrwalone złożone zaburzenie żałobne, zaburzenie używania kofeiny, zaburzenie grania w internecie, zaburzenie neurobehawioralne związane z ekspozycja na alkohol w okresie życia płodowego, zaburzenie samobójcze oraz samouszkodzenie nie samobójcze.  

W tejże części zaproponowano również metody do pomiaru objawów, m. in. Skalę oceny niepełnosprawności Światowej Organizacji Zdrowia w wersji 2.0 – która bada obszary: rozumienie i komunikację, poruszanie się, samodzielność, relację z ludźmi, aktywność życiową, uczestniczenie w życiu społecznym. Jest tam również przedstawiona DSMowska skala przekrojowej samooceny ilości objawów dla dorosłych i dzieci oraz narzędzie do pomiaru ciężkości objawów psychotycznych.  

W części III również można znaleźć dwa narzędzia do zbierania wywiadu kulturowego.  

Przypomnijmy, że pierwszy opublikowany przez Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne podręcznik DSM pojawił się w 1844, a więc ponad 170 lat temu. Od tego czasu widzimy, ile pracy włożono i z jakim wysiłkiem powstawały kolejne wydania. Prace nad obecną wersja DSM-5 trwało blisko 12 lat. Zatem stworzenie jasne, czytelnej, jednolitej rzetelnej, sprawdzalnej i obiektywnej klasyfikacji zaburzeń psychicznych nie należy do łatwych zadań. Pracował nad tym Komitet Redakcyjny DSM-5 (DSM-5 Task Force) składający się z badaczy w szeroko rozumianej dziedzinie zdrowia z całego świata.  

Warte uwagi są również tzw. badania terenowe DSM-5, które prowadzono od czasów DSM-III w celu potwierdzenia rzetelności. Procedura badawcza uległa znacznej zmianie, szczególnie w zbieraniu danych odnośnie współczynnika rzetelności Kappa (“miara statystyczna oceniająca poziom zgodności między osobami oceniającymi, po wyeliminowaniu przypadkowej zgodności związanej ze wskaźnikiem rozpowszechnienia”, APA, 2013/2018, s. 8).  Badania terenowe realizowano w dwóch wersjach. Pierwszy dotyczył instytucji medyczno-akademickich, a drugi zwykłej praktyki klinicznej.  

W obecnym DSM-5 przyjęto system nieosiowy do diagnozy zaburzeń, czynników psychosocjalnych, kontekstowych i poziomu niepełnosprawności. A więc porzucono pięcioosiowy model z DSM-IV. Autorzy DSM-5 nie tworzyli też własnej klasyfikacji problemów psychosocjalnych i środowiskowych. Zachęcają do wykorzystywania kodów z klasyfikacji ICD-9-CM V i ICD-10-CM Z.  

Literatura: 

American Psychiatric Association (2013 / 2018). Kryteria Diagnostyczne Zaburzeń Psychicznych. Wydanie piąte. Wrocław: Edra Urban & Partner.  

American Psychiatric Association (2013). Kryteria diagnostyczne z DSM-5. Desk reference. Edra Urban & Parttner, Wrocław. 

Manley M.R.S. (2010). Psychiatria. Praktyczny przewodnik kliniczny. Elsevier Urban & Parttner, Wrocław.