Dysfunkcje seksualne wg ICD – 10 

Damian D. Brela 

W Polsce, dla celów diagnozy medycznej obowiązuje Międzynarodowa Statystyczna Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych Dziesiątej Rewizji (ICD-10; WHO, 1998, 2000)¹. Natomiast, dla celów badawczych i naukowych (akademickich) korzysta się przeważnie z amerykańskiej klasyfikacji zaburzeń psychicznych – DSM-5 (APA, 2013). Dlatego w niniejszym artykule zostaną opisane problemy z seksualnością zgodnie z tymi dwoma źródłami.  

Międzynarodowa Klasyfikacja ICD-10 w piątym rozdziale dotyczącym zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania wymienia dwie kategorie F50-F59 Zespoły behawioralne związane z zaburzeniami fizjologicznymi i czynnikami fizycznymi oraz F60-F69 Zaburzenia osobowości i zachowań dorosłych, w których można znaleźć takie podkategorie jak: 

F52 Dysfunkcja seksualna nie spowodowana zaburzeniem organicznym ani chorobą somatyczną; 

F64 Zaburzenia identyfikacji płciowej; 

F65 Zaburzenia preferencji seksualnych; 

oraz F66 Zaburzenia psychologiczne i zaburzenia zachowania związane z rozwojem i orientacją seksualną (WHO, 1998, s. 30, 33).  

Dysfunkcje seksualne określa się jako stany, które uniemożliwiają uczestniczenie w stosunkach seksualnym z uznawaną przez siebie satysfakcją, a więc osoba staje się niezdolna do uczestniczenia w satysfakcjonującym seksie. Może to przybierać formę braku zadowolenia, utratą zainteresowań stosunkiem, niewystraczającą reakcją ciała (np. problemy z erekcją lub nawilżeniem) lub trudnością w kontrolowaniu lub osiąganiu orgazmu. Są to reakcje psychosomatyczne, zatem bardzo trudno jest ustalić jednoznaczną etiologię. Czasami przyczyny mogą być tylko natury fizjologicznej, czasami tylko psychologicznej, a najczęściej są kwalifikowane jako o mieszanej lub niepewnej etiologii. Problemy, by można było je zdiagnozować występują często, co najmniej przez 6 miesięcy, ale nie muszą dotyczyć wszystkich sytuacji intymnych. Ważne jest również to, że można dysfunkcji wyjaśnić innym zaburzaniem psychicznym, schorzeniem somatycznym (np. Endokrynologicznym) czy skutkiem farmakoterapii. Dysfunkcje można ocenić w skali ciężkości oraz częstości, a także mogą współwystępować.  

Jakie dysfunkcje wymienia ICD-10?  

F52.0 Brak lub utrata potrzeb seksualnych, czyli tzw. oziębłość lub osłabienie pożądania seksualnego. Polega na zmniejszonym zainteresowaniu sprawami seksualnymi, myśleniu o nich, fantazjowaniu, co przekłada się na trudności w zainicjowaniu kontaktu seksualnego czy masturbacji, ale nie wyklucza pobudzenia ani zadowolenia i orgazmu. Brak pragnień seksualnych jest objawem pierwotnym, a nie wtórnym do innych problemów np. z erekcją, odczuwanym bólem penetracyjnym czy czymś innym.  

F52.1 Awersja seksualna i brak przyjemności seksualnej. Jest to jednostka o podwójnym podtypie: F52.10 Awersja oraz F52.11 Brak radosnego przeżywania. Pierwsze dotyczy niechęci, obawy lub lęku, powodują unikanie aktywności seksualnej lub jeśli do niej dojdzie to pojawiają się silne, negatywne emocje uniemożliwiające przeżywanie przyjemności.  Lęk ten nie jest związany z oceną własnej sprawności seksualnej (np. Po nieudanym kontakcie w przeszłości). Drugi typ jest swego rodzaju anhedonią seksualną; stosunkowi, podczas którego jest pobudzenie i rekcja (np. wytrysk, orgazm, nawilżenie) nie towarzyszy uczucie satysfakcji czy spełnienia.  

F52.2 Brak reakcji genitalnej, czyli zaburzenia pobudzenia seksualnego; zaburzenia erekcji; impotencja psychogenna. U mężczyzn najczęstszym problemem jest brak wzwodu lub niewystraczający do odbycia penetracji.  Pełna erekcja może pojawiać się w niektórych momentach sytuacji intymnej lub wtedy, kiedy jest nieplanowana. Natomiast u kobiet problemem jest brak nawilżenia ścian pochwy oraz nieadekwatne nabrzmienie warg sromowych. Dysfunkcja może być ogólna – dotyczyć każdej sytuacji intymnej lub sytuacyjna – dotyczyć niektórych sytuacji bądź nawilżenie może być nietrwałe i pododawać dyskomfort. 

F52.3 Zaburzenia orgazmu polega na braku lub opóźnieniu orgazmu. Może być dysfunkcją stałą, czyli nigdy osoba nie doświadczyła orgazmu i może być dysfunkcją nabytą po okresie prawidłowego doświadczania orgazmu. W tej drugiej wersji może dotyczyć wszelkich sytuacji oraz może mieć charakter sytuacyjny np. nie występuje tylko z pewnym partnerem/ką lub w czasie masturbacji; orgazm może pojawiać się np. tylko we śnie i nigdy w stanie czuwania (u mężczyzn); lub może pojawiać się w obecności partnera/ki, ale nie w trakcie stosunku. 

F52.4 Wytrysk przedwczesny. Wytrysk nasienia pojawia się jeszcze przed penetracją, natychmiast po rozpoczęciu penetracji (kryterium czasowym podawanym przez ICD jest przed lub do 15 sekund od rozpoczęcia) lub w takim momencie, który nie zadowala obojga partnerów i czego mężczyzna nie może kontrolować. Wytrysk może też wystąpić przed uzyskaniem erekcji wystraczającej do umożliwienia penetracji. Problem przedwczesnego wytrysku nie może być rozpoznany jako będący w następstwie dłuższej abstynencji seksualnej.  

F52.5 Pochwica nieorganiczna. Polega na powstawaniu skurczów mięśni pochwy nie pozwalających na odbycie stosunku (penetrację). Może występować w dwóch wariantach: prawidłowa reakcja pochwy nigdy nie występowała lub zaburzenie rozwinęło się po okresie występowania prawidłowej reakcji.  

F52.6 Dyspareunia nieorganiczna. Zaburzenie charakteryzuje się u kobiet odczuwaniem bólu u wejścia pochwy lub podczas stosunku, kiedy dochodzi od głębokiej penetracji. Zaburzenie nie może być spowodowane pochwicą lub brakiem nawilżenia oraz jeśli ból jest z powodów organicznych, to wymaga innej stosownej diagnozy. U mężczyzn ból lub dyskomfort należy dokładnie zbadać pod względem umiejscowienia i czasu występowania. Ból nie może wynikać z przyczyn organicznych (somatycznych), a jeśli wynika, to wymaga innej diagnozy medycznej np. stulejka lub skrzywienie członka itd. 

F52.7 Nadmierny popęd seksualny. ICD nie podaje kryteriów diagnostycznych. Nadmierny popęd może pojawiać się często u nastolatków (w okresie dojrzewania) lub we wczesnej dorosłości. Natomiast jeśli wynika z innego zaburzenia np. silnego pobudzenia w zaburzeniu afektywnym, to należy rozpoznać podstawowe zaburzenie.  

W kolejnych częściach artykułu zostaną omówione pozostałe kategorie.  

Literatura: 

WHO (1998). Klasyfikacja zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania w ICD-10. Badawcze kryteria diagnostyczne. Kraków – Warszawa: Uniwersyteckie Wydawnictwo Medyczne “Vesalius”.  

WHO (2000). Klasyfikacja zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania w ICD-10. Opisy kliniczne i wskazówki diagnostyczne. Kraków – Warszawa: Uniwersyteckie Wydawnictwo Medyczne “Vesalius”. 

Zdjęcie: Photo by Scott Sanker on Unsplash