Neurastenia –  nowe, stare czy zapomniane zaburzenie psychiczne? 

Damian D. Brela 

Ostatnio coraz częściej można usłyszeć o tajemniczym i nie zbadanym do końca “zespole przewlekłego zmęczenia”. Osoby głoszące tę nowinę występują podczas różnych prelekcji, konferencji i innych spotkań, których nagrania można również znaleźć w serwisie YouTube. Nie chcę tutaj nikomu robić reklamy ani tym bardziej antyreklamy, dlatego nie przytoczę żadnych konkretnych przykładów. Dostęp do wspomnianego serwisu jest tak szeroki, że każdy w każdej chwili takie nagrania może odszukać.  

Pod postacią owego syndromu opisywane są stany zmęczenia uniemożliwiające życie pacjenta w jego najważniejszych obszarach, w tym szczególnie w pracy. Owi badacze, a także sami pacjenci szukają przyczyn tego stanu w różnych gałęziach medycyny. Pacjenci poddają się wielorakim badaniom, a czasami nawet zabiegom. Jeśli chodzi o badania wymieniane są to najczęściej: neurologiczne, immunologiczne, endokrynologiczne, kardiologiczne. Pacjenci wraz z lekarzami szukają wirusów lub spustoszenia w organizmie po nich wywołanego. A znane mi są również i takie przypadki, gdzie pacjenci szukali pomocy u wróżów, parapsychologów itd. po nieudanych medycznych podbojach.  

W tych dociekaniach można zauważyć małą pułapkę. Kiedy pacjent posiada całą teczkę przeróżnych badań i wszystkie one są w normie, nie przychodzi na myśl, że problem może mieć naturę psychogenną. Spotkałem się nawet z sytuacją, gdzie lekarz rodzinny stwierdził, że jest to stan po wirusie jeszcze nie zbadanym przez medycynę… (było to daleko przed epidemią COVID-19).  

Osobiście – pod względem naukowym – uważam, że jednostka patologiczna związana ze zmęczeniem przewlekłym natury psychologicznej została opisana w systemach klasyfikacji zaburzeń psychicznych.  

Chodzi tutaj o termin neurastenia, który oznacza “nerwową słabość”. Zjawisko zostało opisane przez lekarza George’a Bearda (1884) jako obraz kliniczny przejawiający się pod postacią fizycznego zmęczenia pochodzenia “nerwowego”.  Sigmund Freud zwrócił uwagę, że syndrom ten ma bardzo szeroki zakres, jednak uznał ją jako osobną nerwicę z charakterystycznymi objawami, takimi jak: wrażenie zmęczenia fizycznego, uporczywe bóle głowy, zburzenia trawienia, obstrukcje, parestezje, osłabienie aktywności seksualnej (Laplanche, Ponatalis, 1996). 

Neurastenia w literaturze psychiatrycznej 

Leksykon Psychiatrii i Nauk Pokrewnych podaje znaczenie neurastenii:  

“jako psychiatryczna kategoria diagnostyczna neurastenia miała długą i zagmatwaną historię, na zmianę zyskując i tracąc na popularności. Zwolennicy tego terminu określają nim jedno z somatoformicznych (pod postacią somatyczną) zaburzeń, cechujące się psychicznym i fizycznym zmęczeniem i osłabieniem po wykonaniu rutynowej pracy, zwykle niewymagającej nadzwyczajnego wysiłku oraz niemożnością odzyskania sił po normalnym czasie wypoczynku i doprężenia. Wyczerpaniu temu towarzyszą często bóle i zawroty głowy, zaburzenia snu, wzmożona drażliwość i zaburzenia jelitowe” (Krzyżowski, 2010, s. 550). 

W Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób ICD – 10 (2000) neurastenia ma swoją osobną jednostkę. Badacze opisują dwie odmiany tego zaburzenia. Pierwsze polega dominowaniu cechy związanej ze zmęczeniem po wysiłku umysłowym, obniżeniem sprawności zawodowej i efektywności wykonywania codziennych zajęć. Zmęczenie psychiczne pacjenci opisują jako rozpraszanie myśli, trudności w efektywny myśleniu, trudności w koncentracji.  

W drugiej odmianie w skargach pacjentów dominuje zmęczenie fizyczne, uczucie osłabienia i wyczerpania nawet po bardzo małym wysiłku. Zmęczeniu może towarzyszyć uczucie bólów mięśniowych i trudności w skutecznym odprężeniu się.  

W obu postaciach występują również i inne nieprzyjemne doznania jak zawroty, migreny, napięcie, ogólne rozchwianie; martwienie się swoim stanem, pogorszenie samopoczucia, drażliwość, brak chęci do działania, lęk, zaburzenia snu.  

Kryteria diagnostyczne ICD – 10 (1998) pozwalające na stwierdzenie diagnozy F48.0 Neurastenii obejmują:  

“A. Występuje którekolwiek z następujących:  

(1) uporczywe i stresujące skargi na uczucie wyczerpania po małym wysiłku fizycznym (takim, jak wykonywanie lub usiłowanie wykonania codziennych zadań, niewymagających niezwykłego wysiłku psychicznego), 

(2) uporczywe i stresujące skargi na uczucie zmęczenia i osłabienia ciała po małym wysiłku fizycznym. 

B. Występują co najmniej 2 z następujących objawów: 

(1) uczucie pobolewania lub bólu mięśni, 
(2) zawroty głowy, 
(3) napięcie bólowe głowy, 
(4) zaburzenia snu,
(5) niezdolność do odprężenia się,
(6) drażliwość. 

C. Odpoczynek, relaksacja lub zabawa nie uwalniają pacjenta od objawów wymienionych w punkcie (1) i (2) kryterium A. 

D. Czas trwania zaburzenia obejmuje co najmniej 3 miesiące. 

E. Najczęściej stosowane przesłanki wykluczenia. Zaburzenie nie współwystępuje z organiczną chwiejnością (F06.6), zespołem po zapaleniu mózgu (F07.01) i po wstrząśnieniu mózgu (F07.2), z zaburzeniami nastroju [afektywnymi] (F30-F39), ani z uogólnionym zaburzeniem lękowym (F41.1).” (ICD-10, 1998, s. 104) 

Diagnoza różnicowa 

Należy wziąć pod uwagę zaburzenia depresyjne i lękowe. Zmęczenie często jest jednym z wielu objawów składających się na obraz klinicznych tych dwóch grup zaburzeń. Natomiast w przypadku neurastenii pacjenci świadomie i z dużą pewnością akcentują zmęczenie psychiczne lub i fizyczne oraz są mocno zaniepokojeni konsekwencjami zmęczenia przejawiającymi się w pogorszonym codziennym funkcjonowaniu w ważnych obszarach życia (ICD-10, 2000).  

Jeśli chodzi o amerykańską klasyfikację zaburzeń psychicznych DSM, to w obecnym 5. (APA, 2013) wydaniu, jak również w poprzednim czwartym – poprawionym (APA,2000) nie pojawia się termin neurastenia. Znaleźć go można dopiero w wydaniu trzecim – poprawionym (APA, 1987) w skorowidzu odsyłającym do zaburzeń depresyjnych. Amerykańscy badacze uznali zmęczenie za jeden z ważniejszych objawów zaburzeń depresyjnych.  

Literatura 

American Psychiatric Association (1987). Diagnostic and Statistical Manual of Menatl Disorders (wyd. 3, poprawione). Washington, DC: American Psychiatric Association.  

American Psychiatric Association (2000). Diagnostic and Statistical Manual of Menatl Disorders (wyd. 4, poprawione). Washington, DC: American Psychiatric Association. 

American Psychiatric Association (2013). Kryteria Diagnostyczne Zaburzeń Psychicznych. Wydanie piąte. Wrocław: Edra Urban & Partner  

Beard G. (1884). Sexual neurasthenia (nervous exhaustion), its hygiene, causes, symptoms and treatment. New York.  

ICD (1998). Klasyfikacja zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania w ICD–10. Badawcze kryteria diagnostyczne. Kraków – Warszawa: Uniwersyteckie Wydawnictwo Medyczne „Vesalius”, Instytut Psychiatrii i Neurologii. 

ICD (2000). Klasyfikacja zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania w ICD–10. Opisy kliniczne i wskazówki diagnostyczne (wyd. 2, uzupełnione). Kraków – Warszawa: Uniwersyteckie Wydawnictwo Medyczne „Vesalius”, Instytut Psychiatrii i Neurologii. 

Krzyżowski J. (2010). Lexicon of Psychaitry and Related Disciplines. Leksykon Psychiatrii i Nauk Pokrewnych. Warszawa: Wydawnictwo “Medyk” Sp. z o.o.  

Laplanche J., Ponatalis J.-B. (1996). Słownik psychoanalizy. (przeł. E. Modzelewska, E. Wojciechowska). Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne. 

Zdjęcie: fernando-cferdo-6x2iKGi6SPU-unsplash